Akademicki znak SGGW

Znak SGGW i jego przemiany w procesie historycznego rozwoju Uczelni od 1918 roku

  1. Znak Uczelni w dokumentacji papierowej i wydawnictwach

W świetle najstarszych dokumentów archiwalnych oraz druków wydawanych w formie miękkich broszur, potwierdzających rozpoczęcie funkcjonowania Uczelni w 1918 roku jako Królewsko-Polska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, pierwszy jej znak oraz najbardziej wymowny symbol został skomponowany z użyciem wizerunku orła akademickiego umieszczonego pośrodku okręgu z poprowadzoną dookolnie nazwą w wersji skróconej: Kr.-Pol. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Sylwetka orła poddana zręcznej stylizacji przybliża jego wyobrażenie w ujęciu frontalnym z rozpostartymi i wzniesionymi ku górze skrzydłami, głowa zaś skierowana na prawo ujawnia lewy profil z wysuniętym językiem. Jednakowoż w tej samej prezentacji graficznej uwzględniono obecność i występowanie zamkniętej kabłąkami korony, zwieńczonej kulą oraz krzyżem. Dzierżone w szponach gałązki o wymownej, jednoznacznej i jakże czytelnej symbolice, stały się motywami łączącymi i spajającymi nadrzędne idee wypływające z tradycji akademickich, a także uniwersalnych i powszechnych wartości potwierdzających istnienie ducha chwały oraz zwycięstw osiąganych mocą sprawczą fizyczności i niewyczerpanych sił intelektu, dochodzenia do prawdy w drodze rozumowego badania i postrzegania rzeczywistości, wreszcie zrozumienia i oświecenia, osiąganych dzięki intensywnym wysiłkom, latom starań oraz pracy.

Ta apoteoza OŚWIATY utrwaliła się w formie gałązki laurowej trzymanej w szponach prawych, wskazującej na potęgę umysłu i umysłowości ludzkiej, które odpowiednio ćwiczone i kształtowane pozwalają przekraczać i osiągać wyżyny poznania oraz wysokie pułapy myśli przysparzających wielu chlubnych osiągnięć naukowych. Jej dopełnieniem i zarazem odzwierciedleniem ideowych przesłanek wynikających z użycia obydwu nośników symbolicznych, jest gałązka palmowa wskazująca na jedną z wielu możliwych ścieżek doskonalenia w oparciu o naukę i edukację na poziomie wyższym, także szkolnictwo państwowe ogółem. Zwłaszcza powszechne(!), które pod wspólnymi hasłami jednoczy wszystkich i każdego, kto gotów i chętny zgłębiać wiedzę o świecie w wybranym przez siebie kierunku i dziedzinie rozwojowej. Bez względu na różnice kulturowe-etniczne-społeczne, przyczyniając się do wzrostu świadomości obywatelskiej. Ten orzeł biały wpisany  w okrąg – kształt idealny już od starożytności, pokazuje, gdzie leży siła społeczeństw i co zawsze powinno znajdować się u podstaw państwowości. Uzupełnienie tak zakomponowanej całości stanowi dodatkowy element dekoracyjny przypominający sześciopłatkowy okwiat, rozdzielający poszczególne słowa wyrazowe z nazwy.

Broszury ze znakiem Uczelni opatrzone datą 03.10.1918 r. 

Może to dlatego jednym z ważniejszych wydarzeń z okresu kształtowania się SGGW w początkach jej istnienia, było upaństwowienie Uczelni, a także skrócenie jej nazwy z wyłączeniem przedrostka Królewsko-Polska. Z zachowanych archiwaliów jasno wynika, że opisany wizerunek orła był powielany na papierze w kolejnych latach, jedynie z tą różnicą, że wyłączony został z nazwy ów obcięty przedrostek.

Znak Uczelni na papierze w początku lat 20. ub. wieku

Warto jednak podkreślić, że ten sposób przedstawiania nie był jedyny i z czasem zaczęto dopuszczać drobne różnice w opracowaniu graficznym przy równoczesnym zachowaniu niezmienionej sylwety orła. Polegające m.in. na dodawaniu kolejnych okręgów. Stąd na broszurach z 1919 roku występuje podwójny, a nawet potrójny okrąg. Zdarzyło się też tak, że wprowadzono całkowicie nowy element ozdobny. Pojawiając się w miejscu poprzedniego, zastąpił on wcześniej istniejący okwiat sześciopłatkowy, którego rola jak należy się domyślać, polegała nie tyle na wzmocnieniu wartości dekoracyjnych, co rozdzieleniu pierwszego członu wyrazowego z nazwy Uczelni z ostatnim, wskazującym na miasto, gdzie została założona. Odmienny i umieszczony na osi w formie stylizowanego akcentu floralnego, przypomina czterolistną roślinę. Trudno stwierdzić, czy przyrodniczy profil kształcenia Uczelni wpłynął bezpośrednio na jego ukształtowanie, podobnie zresztą jak i na liczbę zmieniających się okręgów. Raczej można wysnuć w tej kwestii trafione przypuszczenie, że pojawienie się i zmiana niektórych elementów układu była całkowicie od tego niezależna. Podyktowana względami praktycznymi, drukarskimi metodami powielania i możliwościami wynikającymi z tego.

Znak Uczelni zdobiący broszurę “Przepisy o uzyskaniu stopnia magistra nauk rolniczych SGGW”, 25.02.1919 r. 

Znak Uczelni na okładce broszury “Przepisy o uzyskaniu stopnia magistra nauk rolniczych”, 28.11.1919 r. 

Na dokumentach z 2 połowy lat 20-tych ub. wieku, w tym drukach urzędowych oraz pismach, świadectwach zaliczeniowych i dyplomach ukończenia Szkoły, obserwuje się już pewną i zdecydowaną zmianę. Dotyczącą nie tylko pojawienia się całkiem nowym elementów w sąsiedztwie orła z gałązkami, lecz także jego wizerunku, który poddany drobnym modyfikacjom, acz zauważalnym, zmienił nieco swój wygląd. Nowym sposobem plastycznego opracowania nadano mu pełniejsze kształty i silniej uwidoczniono przy tym upierzenie w partii korpusu. Zniesiono okrąg tworząc w ten sposób formę znaku otwartego. Choć największym novum stały się trzy identyczne motywy kwiatowe, których obecność zyskała wymiar ściśle ideowy oraz symboliczny. Wskazujący na stricte przyrodniczy profil kształcenia Uczelni oraz trzy najstarsze wydziały w początkach jej funkcjonowania, tj. Rolniczy, Leśny i Ogrodniczy od 1921 roku. Usytuowane po bokach skrzydeł z prawej i lewej strony, także na osi pod figuratywną prezentacją majestatycznego orła, wzięły swój rodowód z tradycji godła Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pięć gwiazdek otaczających symbol naszej państwowości, znaczyło tyle, co liczba ówcześnie istniejących wydziałów. W późniejszych latach SGGW również skłoniła się w tym kierunku rozstrzygnięć formalnych, głównie po to i dlatego, aby unaocznić i podkreślić związek z innymi uczelniami warszawskimi, ten sam pęd w kierunku zdobywania i poszerzania wiedzy, tę samą chęć poznawania świata oraz jego złożoności w równie ważnych i uzupełniających się dziedzinach oraz dyscyplinach naukowych.

 

Orzeł akademicki na dyplomie z 1926 r. 

W związku ze zbliżającym się potrójnym jubileuszem SGGW w 1936 roku, na który zaplanowano uroczyste obchody z okazji 30-lecia od utworzenia Wydziału Rolniczego przy Towarzystwie Kursów Naukowych w 1906 roku, 25-lecia z powodu przekształcenia go w Kursy Przemysłowo-Rolnicze w 1911 roku, jak również 2 dekad od nadania im statusu Wyższej Szkoły Rolniczej w 1916 roku, władze Uczelni zadecydowały o stworzeniu godła na miarę najstarszej Uczelni przyrodniczej w kraju z tradycjami sięgającymi początku XIX stulecia, kiedy to na ziemiach polskich zaczęły powstawać pierwsze zalążki kształcenia akademickiego w dziedzinach: agronomicznej, leśnictwa i weterynarii. Stąd już od połowy lat 30. ub. stulecia odnotowuje się występowanie godła podtrzymującego i kontynuującego sens pierwotnych znaczeń symbolicznych, lecz z bardziej udoskonalonym obliczem. Kładącym większy nacisk na symbiotyczny związek z innymi uczelniami stolicy, a nade wszystko na własną specyfikę, charakter i kierunki dążeń rozwojowych w naukach, wywodzących się ze świata natury i otoczenia, organicznego i nieorganicznego, biosfery i tego co nieożywione. W wyniku konieczności oraz chęci stworzenia takiego wyobrażenia, które by na całe lata zapadało w pamięć przywołując przyjemne odczucia i niezatarte ślady, ustalono, że w otoku z wieńca dożynkowego skomponowanego z kłosów zbóż, owoców, kwiatów oraz liści przeplatanych wstęgami, dumnie prezentować się będzie orzeł akademicki z trzema sześcioramiennymi gwiazdkami dla podkreślenia faktu o trzech pierwszych wydziałach Szkoły.

We wspomnieniach prof. Tadeusza Miłobędzkiego, rektora SGGW w latach 1920-1921, opublikowanych w jubileuszowej Księdze Pamiątkowej SGGW z lat 30. poprzedniego wieku, czytamy: „[…] poszliśmy śladem Uniwersytetu i Politechniki i za swoje przyjęliśmy godło dawnego z przed rewolucji 1830 r. Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, tj. orła z gałązkami lauru i palmy w szponach oraz trzema gwiazdkami, wyobrażającymi trzy wydziały”. Przyjęty wówczas wzór godła akademickiego SGGW stał się obowiązującym, by przez wiele lat i kolejno następujących po sobie dekad, uświetniać i podwyższać rangę wszystkich dokumentów uczelnianych, w tym oficjalnych pism urzędowych i druków okolicznościowych, wydawnictw oraz świadectw i tym podobnych. Od tamtej pory jego forma niewiele się zmieniała. Jedynie od czasu do czasu ukazywały się nowe odsłony przeobrażeń orła, odróżniające się szczegółowością modelunku i opracowania graficznego. Odnaleźć je można na okładkach dawnych Składów Osobowych, w pieczęciach, formularzach i wydrukach pism.

Statut SGGW z 2019 r.

Program uroczystości jubileuszowych SGGW w 1937 r.

  1. Znak Uczelni w metalu

Nadto trzeba pamiętać, że jego podobizny pojawiały się nie tylko na dokumentacji papierowej lub co więcej, wydawniczej. Godło SGGW po wielekroć stawało się najwspanialszą ozdobą medali, plakiet i odznaczeń z mnóstwem odwołań symbolicznych. Prezentowane w polach powierzchni przedstawieniowych rewersów i awersów, kształtowane w reliefach wklęsłych i wypukłych, odlewane na podstawie gipsowych modeli z metalu, pozwalają dostrzec oraz zauważyć cykl drobnych przemian, jakie zachodziły w pewnych okresach i odstępach czasowych, ułatwiając wykorzystanie znaku do konkretnego projektu czy realizacji.

Podejmując ten wątek w pierwszej kolejności należy wspomnieć, że wzór godła wpłynął bezpośrednio na formę ukształtowania Odznaki Absolwenta SGGW, zatwierdzonej i  ustanowionej decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych w 1937 roku. Spoglądając na formę Znaczka od razu oczom jawi się umieszczony pośrodku orzeł akademicki ze srebrzystego metalu. Z rozłożonymi skrzydłami i koroną, gałązkami i gwiazdkami oznaczającymi wydziały. Jego sylweta wraz z pozostałymi elementami wymodelowane są z precyzją i szczegółowością w detalach, doskonale prezentując się na gładkim i emaliowanym tle koloru czerwonego. Umiejętnie opracowaną część centralną ujmuje znacznej szerokości wieniec dożynkowy skomponowany ze stylizowanych płodów natury (kłosów zbóż, kwiatów, liści i owoców) wespół z przeplatającymi się wstęgami i monogramem SGGW.

Znaczek absolwenta SGGW ustanowiony w 1937 roku

Pełna forma godła bądź też poszczególne jego elementy czy też części, pojawiają się także na medalach okolicznościowych oraz późniejszych odznaczeniach uczelnianych. Można założyć, że były one adoptowane na potrzeby konkretnych projektów wedle założeń i koncepcji ich pomysłodawców oraz autorów. I co więcej, sam Znaczek stanowił idealne źródło inspiracji dla kolejnych odznak akademickich SGGW wprowadzanych w różnych latach na Uczelni. Przykładem, kiedy tylko częściowo posłużono się formą godła, a w zasadzie tylko jego składową z układu kompozycyjnego, jest Odznaka „Za Zasługi dla SGGW”, srebrna i złota, nadawana do 1972 roku. Analizując jej wygląd od razu daje się zauważyć, że powtarza ona ogólny rozkład ze Znaczka Absolwenta, z centralną częścią w okręgu ujętą wieńcem, z tą różnicą, że dostojną sylwetę orła zastępuje pośrodku napis będący nazwą odznaczenia.

Odznaki “Za Zasługi na SGGW” nadawane do 1972 roku

Wraz ze zmianą nazwy Uczelni w 1975 roku, pojawiły się także nowe odznaczenia uczelniane „Za Zasługi dla SGGW-AR”, wyróżniające się odmiennym ukształtowaniem, zastosowaniem i rozkładem poszczególnych form oraz elementów. Nadawane do 1991 roku reprezentują bardziej zróżnicowaną kompozycyjnie powierzchnię z orłem akademickim pośrodku, dodatkowym okręgiem wewnętrznym z nazwą w dwóch rzędach i zewnętrznym otokiem powtarzającym motyw wieńca dożynkowego.

Złota odznaka “Za Zasługi dla SGGW-AR” nadawana do 1991 roku 

Wzór godła w pełnej formie, znany także ze Znaczka Absolwenta SGGW, pojawia się również jako część centralna jednostopniowej odznaki „Za Zasługi dla SGGW”, nadawanej od 1992 roku. Widoczny w niej orzeł wraz z wieńcem w srebrzystym metalu, otoczony jest emaliowanym na zielono otokiem przerwanym w kilku miejscach stylizacją z liści laurowych w kolorze szczerego i mieniącego się złota, a także usytuowanym w jego płaszczyźnie monogramem SGGW.

Jednostopniowa odznaka „Za Zasługi dla SGGW” nadawana od 1992 r.

Godło pojawia się także na jubileuszowych medalach okolicznościowych wypełniając swą formą powierzchnie rewersów. Należy tu wspomnieć medal z okazji jubileuszu 170- i 175-lecia SGGW oraz medal „200 lat od Marymontu do Ursynowa”. Pomimo pewnych różnic formalnych występujących między nimi, można stwierdzić, że z całą pewnością prezentują one pełny znak akademicki SGGW. Szczególnie bliskie podobieństwo wykazują medale wybite z okazji 170-lecia i 175-lecia tradycji kształcenia akademickiego na ziemiach polskich w zakresie nauk przyrodniczych, gdzie godło występuje w identycznej, niezmienionej formie. Ten sam typ rozwiązania kompozycyjnego powtórzono na Medalu Instytutu Agronomicznego w Marymoncie, przyznawanego od 2006 roku za wybitne osiągnięcia w dziedzinach rozwijanych przez Uczelnię.

Ale trzeba wspomnieć, że z okazji wielkiego jubileuszu dwóch wieków nauczania przyrodniczego na poziomie wyższym, staraniem Stowarzyszenia Wychowanków SGGW wydano i rozprowadzono wśród członków społeczności akademickiej – Znaczek 200 lat tradycji SGGW, który to osiągnął wygląd zbliżony do poprzednich, lecz jednak siłą szczegółów rozbudowanych o elementy okolicznościowe, jak również z uwagi na kolorystykę użytego metalu, odróżnia się on w sposób zdecydowany. Miedziana barwa nadaje mu cech szczególnych wespół z nową stylistyką wieńca, cieńszego i przerwanego dwukrotnie, monogramem SGGW oraz jubileuszową cyfrą 200, pod którą figuruje dopisek LAT TRADYCJI. 

Znaczek 200 lat tradycji SGGW 

Moneta kolekcjonerska NBP z 2016 roku

W zestawieniu z nimi nieco inaczej prezentuje się medal wybity na pamiątkę jubileuszu 200-lecia tradycji SGGW, gdyż zaznacza się w nim więcej różnic utrwalonych w detalach, tj. w sposobie kształtowania orła i otoku, który idealnie dopełnia formę okręgu zewnętrznego o niejednolitej powierzchni „schodkowej”.

Medal „200 lat od Marymontu do Ursynowa” z 2016 roku

Równie interesująco pod względem kompozycyjnym została wykonana plakieta z okazji jubileuszu 160-lecia Uczelni, gdzie w polu rewersu o nieregularnym kształcie i chropowatej, nierównomiernej powierzchni znajduje się niepełne przedstawienie uczelnianego godła w reliefach wypukłych, obejmujące wizerunek orła tylko z częścią wyróżniających go atrybutów, tj. jedną gwiazdką, jedną gałązką i połową wieńca.

Plakieta z okazji 160-lecia tradycji SGGW

  1. Znak Uczelni na tkaninie

Godło połączone jest także z innymi symbolami Uczelni – sztandarem oraz flagą. Sztandar wykonany dwustronnie z jednej strony ukazuje złote litery odbijające się kontrastowo na czerwonym tle z nazwą Szkoły. Z drugiej przedstawia wykonany w technice haftu znak zajmujący środkową część tkaniny ze złoconym napisem poprowadzonym półkoliście: W SŁUŻBIE NAUKI i WYŻYWIENIA KRAJU”. W tym miejscu warto i należy nadmienić, że zarówno obecny sztandar jak i poprzedni z pełną nazwą SGGW-AR (w zbiorach Muzeum), powtarzają ten sam schemat kompozycyjny, choć odróżniają się tonacją barwną, wynikającą najpewniej z powodu upływającego czasu. Ogółem jednak sylweta białego orła na czerwonym tle w pełni swej okazałości, przywołuje najpotężniejszą i najtrwalej zakodowaną w świadomości społecznej i obywatelskiej – symbolikę państwową. Rozumianą szerzej w kontekście zależności oraz związków Uczelni z dziejami Polski. A w połączeniu z okalającym wieńcem – symbolem dobrobytu i obfitych urodzajów, zaznacza niepodważalną rolę oraz wkład tej najstarszej szkoły wyższej o przyrodniczym rodowodzie w podnoszenie poziomu oświaty, a także kształcenie i przygotowywanie wszelkiego rodzaju specjalistów do pracy w różnych sektorach gospodarki narodowej. Poniekąd jakby ramową oprawę dekoracyjną, lecz nie pozbawioną ukrytych znaczeń, tworzą stylizowane kłosy, liście dębu i żołędzie zajmujące cztery naroża. Przywołują one fakt, że w początkach swego istnienia SGGW miała dwa wydziały, Rolniczy oraz Leśny, nawiązując w ten sposób do tradycji kształcenia w Instytucie Marymonckim, gdzie po raz pierwszy doszło do konsolidacji tych nauk. A w efekcie tej zmiany w 1840 roku przekształcono nazwę tej uczelni na Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa.

Przywoływana forma godła z wieńcem stanowiła także nieodzowny element uwzględniany na innym symbolu Uczelni – fladze z prostokątnej tkaniny dzielonej trójbarwnie na pasy różnej szerokości w kolorach zielonym-niebieskim i żółtym. Przez wiele lat umieszczane na niej godło z wieńcem cechowało się graficznym i linearnym opracowaniem formy. Stąd dostrzegalne są największe różnice między wyglądem znaku na fladze z tym na sztandarze, wynikające z odmiennych technik wykonania, a co za tym idzie, także innego ukształtowania poszczególnych jego elementów oraz cząstek.

Sztandar Uczelni

Godło, sztandar, flaga, hymn, pieczęć urzędowa oraz historyczna, a nawet czapka studenta SGGW, to symbole, które od lat związane są z Uczelnią określając jej tożsamość i odległe korzenie. Nie mniej jednak na przestrzeni lat nie udało się uniknąć zmian, ani ich wykluczyć. Na ogół zachodziły one wskutek upływającego czasu, czy to w zakresie użytkowym danego nośnika symbolicznego, czy też w sferze wizualnej oraz czysto projektowej. Żeby tu tylko wspomnieć czapkę, która niegdyś stanowiła podstawowy atrybut każdego studenta SGGW, a dziś wręczana doktorom honoris causa, znajduje jeszcze swe zastosowanie wśród przedstawicieli pocztu sztandarowego kroczącego na czele pochodów akademickich. Tak i w przypadku najbardziej czytelnego oraz reprezentatywnego znaku Uczelni, nastąpiła zmiana mająca na celu ułatwienie posługiwaniem się nim w różnych projektach graficznych i materiałach promocyjnych. I co najistotniejsze, że funkcjonuje on równocześnie z innymi symbolami, a nie zamiast godła. Jak to rozumieć? Otóż, istnieje na to proste wytłumaczenie.

Wzór godła wykształcony w latach 30. ub. wieku w toku wieloletniej działalności Uczelni łączył się symbiotycznie z innymi równie ważnymi symbolami (sztandar, flaga) lub występował na papierze, w metalu, tkaninach. Jednakowoż jego szata graficzna stała się prototypicznym wzorcem dla logo Szkoły, wykorzystywanym w szczególności na drukach, w materiałach reklamowych i promocyjnych, a także w obszarach społecznego komunikowania za pomocą Internetu oraz mediów. Wskutek nie tak dawnych przeobrażeń logo otrzymało zupełnie nowy znak, lecz nie pozbawiony związków z poprzednim. Różnią się one, to fakt. Właśnie od strony projektowej, lecz trzeba zawsze mieć na uwadze, że ich powstawaniu towarzyszyły te same i niezmienne idee. Podkreślające umiłowanie Uczelni do przeszłości, jej tradycje przyrodnicze, a zarazem pęd ku nowoczesności. Dlatego w dalszym ciągu centrum i ośrodkiem ideowym znaku jest sylwetka orła akademickiego w koronie z „gwiazdkami”, okolona wieńcem roślinnym przerwanym w górnej partii datą utworzenia Instytutu Agronomicznego w Marymoncie, a w dolnej monogramem Uczelni.

Jeśli analizować i porównywać współczesny znak z tym, jaki pojawił się w 1918 roku, od razu można wysunąć niechybne stwierdzenie, że łączy je niemalże identyczna prezentacja orła z wysmukloną sylwetą i zamkniętą koroną, zwróconego w prawo. Odróżniają zaś tzw. cząstki elementarne tworzące całość kompozycyjną. Warto przy tym zaznaczyć, że w nowej identyfikacji wieniec cechuje się większym uproszczeniem, gdzie poszczególne jego składowe zostały zredukowane i ograniczone do prostych kształtów. Nie powodujących trudności w projektowaniu graficznym. Metamorfozie uległy także same gwiazdki, które zgodnie z przyrodniczym profilem kształcenia Uczelni przybrały inną formę, przemieniając się w krople życiodajnej wody rozlanej na powierzchni.

Poprzednie logo SGGW obok nowego znaku Uczelni