Niezwykłe archiwum fotografii w zbiorach Muzeum

PORTRET RODZINNY,

 czyli o niezwykłym archiwum fotografii rodziny Konrada Millaka

Na pytanie kim był Konrad Millak oraz jaki był jego związek z Uczelnią można odpowiedzieć szybko, zdecydowanie i rzeczowo – Konrad Millak był lekarzem weterynarii, pułkownikiem Wojska Polskiego, wykładowcą akademickim najpierw na Uniwersytecie Warszawskim, a po odłączeniu wydziału w 1952 roku, związanym także z SGGW. Ale to za mało, żeby przybliżyć sylwetkę osobową tak ciekawej postaci. Człowieka, który przetrwał obie wojny, a przy tym wiele widział i doświadczył. Człowieka o szerokich horyzontach myślowych, w każdej chwili skorego i gotowego do nauki, pozyskiwania wiedzy oraz jej krzewienia. Z bagażem trudnych i bolesnych przeżyć, lecz wyjątkowo wytrzymałego, pełnego siły i odwagi duchowej, także krzepkości fizycznej. Mającego wiele szczęścia, którego nie mieli inni, zwłaszcza jego bracia. Jeden zginął w potyczkach z bolszewikami na polu bitwy ok. 1920 roku, drugi w Katyniu, trzeci w Oświęcimiu, kolejny w obozie Neuengamme. Ukochana żona Anna w trakcie tułaczki wojennej dotarła aż do Teheranu, lecz tam bieg swój zakończył jej żywot, decydując o rozdzieleniu pary w wymiarze fizycznym oraz ziemskim.  

Czy Konrad Millak wyszedł z tych doświadczeń raniony? Z pewnością tak! Każdy kto zetknął się z tym niewyobrażalnym fatalizmem dziejowym, jaki dotknął świat w 1 poł. XX wieku w związku z obiema wojnami o zasięgu globalnym, każdy kto stracił swoich bliskich w walkach, w drastycznych okolicznościach czy w całkiem przypadkowy sposób, był rozdarty. Nie mogło być inaczej. Tyle tylko, że jedni zostali z tymi traumami na całe lata i nigdy do końca się z nich nie otrząsnęli. A inni godząc się z tym na co nie mieli żadnego wpływu, a z czym przyszło im się zmierzyć, rozpoczynali całkiem nowe życie w zmienionej powojennej rzeczywistości w Polsce.

Konrad Millak (1886-1969) pomimo, iż śmierć dotykała jego rodzinę dość często, to wydaje się, że nigdy nie zatracił tej swojej rzutkości i bystrości umysłu, jakie zawsze go wyróżniały i cechowały, tych chęci działania i mocy sprawczych, które nie służyły już tylko jego bliskim, lecz także z zamierzenia skierowane były intencjonalnie dla dobra ogółu i pożytku publicznego. Najdoskonalszym tego przykładem wstąpienie w szeregi akademickie jako wykładowca i znacząca jego aktywność w tym zakresie po II wojnie światowej. Nie zapominając o znacznie wcześniejszych zasługach i staraniach podejmowanych w dziedzinie dydaktyki i nauczania, kiedy to jako zaledwie 19 letni młodzieniec stał się jednym z współorganizatorów i nauczycieli na kursach dla analfabetów dorosłych. W tą szlachetną inicjatywę, której przyświecały wysokie pobudki oraz ideały, zaangażowani byli młodzi ludzie jak Millak, pełni werwy i zapału, aby nieść społeczeństwu oświatę, jako ta gromada Prometeuszy, którzy w wiedzy dostrzegali swoisty ogień dla ludzkości i poszczególnych społeczeństw. Co jedynie wzbudza najszczerszy podziw i szacunek, zarówno wśród społeczników, czy też ogółu.

A gdybyśmy mieli tu w zaledwie kilku zdaniach przytoczyć kolejne fakty z życiorysu Konrada Millaka, to niewątpliwie należałoby wspomnieć, że był synem Augustyny z Kahtzów i Ludwika Millaka, montera kolejowego. Jego rodzina zamieszkiwała na jednym z osiedli warszawskiego Bródna na pograniczu XIX i XX stulecia. Była wielodzietna. Konrad miał pięciu braci oraz dwie siostry. Po II wojnie pozostał tylko on z siostrą Marią. 

Ogólnie gdybyśmy mieli podsumować związki rodzinne najbliższych mu osób oraz krewnych i znajomych, to moglibyśmy z pełną świadomością zaświadczyć, że były one głębokie i trwałe. Bliskie i czułe. Serdeczne i koleżeńskie. Po czym wnioskujemy?

Przemawia za tym obszerne archiwum fotograficzne rodziny z zachowanymi wizerunkami poszczególnych jej członków oraz osób blisko zaprzyjaźnionych. Potwierdzają to wspomnienia samego Millaka zawarte w książce pt. „Kwiaty dla Anny”, gdzie w potoczysty i niezwykle plastyczny sposób zostały zrelacjonowane niektóre wydarzenia z historii rodzinnych. Opowieści pełne faktów, ubarwione częstokroć różnymi zabawnymi sytuacjami, niekiedy do łez poruszające, stanowią dobry punkt wyjścia do dalszych poszukiwań wiadomości o Millakach. 

Kiedy w 2017 roku archiwum rodowe trafiło do  Muzeum SGGW, dzięki i za przyczyną Pana prof. dr hab. Jana Tropiły z Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW, niestrudzonego orędownika spraw na rzecz Muzeum oraz wieloletniego członka jego Rady, zdziwieniom nie było końca. Jak to możliwe, że w obliczu tylu niekorzystnych zdarzeń dziejowych, w tym dwóch wojen o zasięgu międzynarodowym, a zwłaszcza Powstania Warszawskiego, te fotografie przetrwały? Przetrwały i to w całkiem dobrym stanie. Wielka radość, szczęście, że takie cuda się zdarzają, z których należy się cieszyć całym sercem! 

Zbiór w całości datowany jest od 2 poł. XIX wieku do lat 50. XX stulecia. W jego ramach można wyróżnić zasadniczo dwa zespoły obiektów powiązanych ze sobą formalnie i tematycznie. Pierwszy obejmuje głównie kadry portretowe ukazujące Konrada Millaka, przedstawicieli jego rodziny, przyjaciół oraz dalszych znajomych. I tu znajdują się zarówno fotografie atelierowe z pojedynczymi wizerunkami osób, kilkuosobowe fotografie studyjne w układzie pocztówkowym, jak również fotografie we wnętrzach i w plenerze. Łącznie jest to ponad 90 ujęć fotograficznych stanowiących cenny materiał źródłowy do badań nad losami rodziny Millaków i osób z nią związanych, ówczesną sytuacją społeczno-polityczną na ziemiach polskich i w tej części Europy. Przybliżający związki rodzinne i normy obyczajowe, dostarczający informacji o relacjach międzypokoleniowych, również o panującej modzie, zarówno ubiorach jak i stylizacji fryzur.

Ale na tym nie koniec! Do archiwum rodzinnego przynależy także 20 luźnych kart z albumu zawierających aż 125 fotografii z okresu I wojny światowej, w większości wykonanych poza frontem, w momentach w miarę względnego spokoju i stagnacji między toczonymi walkami. Unikatowe ujęcia fotograficzne zebrane w albumie dostarczają informacji o umundurowaniu żołnierzy, inżynierii wojennej, solidarności braci broni, poczuciu jedności i wspólnotowości, towarzyskich spotkaniach i radości z nich wynikającej nawet mimo ciężkich warunków i mało sprzyjających okoliczności wojennych. To także cenny i bogaty materiał wizualny dostarczający  wiadomości o architekturze kresowej odwiedzanych miejscowości, w tym także o pejzażu bliskowschodnim. Należy się domyślać, że z uwagi na częste walki oraz wojny toczone w tym regionie, część z tych obiektów o ile nie wszystkie, dawno przestały już istnieć.

Wreszcie rodowe dziedzictwo Millaków to także obszerna baza wiedzy o technikach i pracowniach fotograficznych prężnie działających i świadczących swym klientom usługi na pograniczu XIX i XX stulecia. Winiety umieszczone na tekturkach dostarczają wiadomości o właścicielach poszczególnych zakładów oraz ich siedzibach, opatrzone w popularne hasła reklamowe odznaczają się własną szatą graficzną, umiejętnie i pomysłowo skomponowaną przy użyciu odpowiednio dobranych motywów dekoracyjnych.

Łącznie w archiwum mieści się 221 fotografii, datowanych od 2 poł. XIX wieku do 1 połowy XX stulecia. Poszczególne kadry zostały wykonane w różnych częściach terytorialnych ziem polskich i sąsiadujących , choć można wysnuć wniosek, że najwięcej tych ujęć zostało zrealizowanych w rejonie zaboru rosyjskiego, w miastach takich jak Warszawa, Płock, Ostrowiec Świętokrzyski, Kielce, Homel, Nieszawa, Płock, Kolno. W sercu Galicji, czyli w Krakowie oraz na Kresach, m.in. w Połtawie, Kiejdanach, Mirze, Kleczkowie. Część fotografii wykonano także w Rosji, tj. we Władykaukazie, Petersburgu i Kronsztadzie. W formie  pamiątkowej są też przykłady z Pomorza, a konkretnie z miejscowości wypoczynkowej, czyli Władysławowa.

Oto kilka wybranych wizerunków postaci bliżej i dalej związanych z Konradem Millakiem, przy których oprócz opisu cech fizyczności znalazły się krótkie wzmianki biograficzne oraz cytaty zaczerpnięte ze wspomnianej tu już publikacji „Kwiaty dla Anny”, wydanej pod redakcją naukową prof. dr hab. Krzysztofa Wojciechowskiego.

Życzymy miłej lektury! Niech stanie się ona podróżą w czasie i przestrzeni, zarówno dla Sympatyków Uczelni i Muzeum, a także Pasjonatów fotografii.